Diyarbakır isminin ardında yatan gerçekler, bu şehrin kimliğine dair pek çok soruyu gündeme getiriyor. Bir şehir ismi, o şehri yaşayanların tarihsel, kültürel ve toplumsal yapısını nasıl şekillendirir? Bugün karşımıza Diyarbakır adı, geçmişin derinliklerinden, kültürel çatışmaların tam ortasından yükseliyor. Ancak bu ismin kim tarafından konduğu, kimin elinden bu şehrin adının şekillendiği tartışmalarına girmediğimizde, bize sadece bir etiket kalır. Gerçekten de Diyarbakır, ismini hak etti mi? Ya da kimler bu ismi koyarak, o coğrafyadaki insanların kimliklerini bir kez daha yazmaya çalıştı?
Bazen dil, bir halkın ruhunu taşır; bazen de bir kelime, o halkın kaderine mühür vurur. Diyarbakır ismi, hem tarihsel hem de politik açıdan çok katmanlı bir anlam taşır. Bir şehir ismi sadece bir coğrafyayı tanımlamaz, aynı zamanda o coğrafyada var olan toplulukların kimliklerini de içerir. Diyarbakır’ın ismini kim koydu? Bu, her şeyden önce, tarih boyunca bu topraklarda kimlerin hüküm sürdüğünü ve kimlerin söz sahibi olduğunu sorgulamamıza neden olan bir sorudur. Bu yazıda, Diyarbakır’ın isminin kökenlerine dair yapılan tartışmalara, iddialara ve sorunlu noktalara bir bakış atacağız.
Diyarbakır, Antik Roma dönemine kadar uzanan çok derin bir geçmişe sahiptir. Bu şehrin eski ismi, Romalılar tarafından “Amida” olarak bilinmektedir. Zamanla Araplar bu bölgeyi fethedince, Amida ismini Arapça’ya uyarlayarak “Diyar-ı Bekir” haline getirmiştir. Bu ismin anlamı, “Bekir’in Yurdu” ya da “Bekir’in Diyarı” olarak çevrilebilir. Ancak burada önemli olan şu sorudur: Bekir kimdir? Bugün halk arasında sıkça duyduğumuz bu ismin temelde kim tarafından verildiği, o dönemin egemen güçlerinin nasıl bir tarihsel söylem geliştirdiğini anlamamız için kritik öneme sahiptir.
Diyarbakır adı, bir şehir isminin ötesinde, kimlik inşasının bir aracı olmuştur. Bir halkın bu topraklar üzerinde var olma mücadelesi, kimi zaman bir isimle, kimi zaman da kelimelerle yapılır. Yani, Diyarbakır isminin ortaya çıkması, sadece bir coğrafi tanımlamadan ibaret değildir. Toplumların kimlik inşa süreci de zamanla bu isme entegre olmuştur. Bugün, Diyarbakır ismini duyduğumuzda, şehri yalnızca fiziki olarak değil, toplumsal olarak da tasavvur ederiz. Peki bu ismin bize her zaman gerçek bir yansıması var mı?
Erkeklerin stratejik ve problem çözme odaklı yaklaşımını, kadınların ise empatik ve insan odaklı bakış açısını birleştirerek Diyarbakır’a bakmamız, bize çok farklı bir düşünce şekli sunabilir. Erkeklerin zihni, bir şehri fethetmek ve orada bir egemenlik kurmakla ilgili oldukça somut hedeflere odaklanır. Diyarbakır’ın ismini koyanlar da, şüphesiz bu egemenlik anlayışını benimsediler. Araplar için “Diyar-ı Bekir” isminde, güçlü bir fetih ve egemenlik duygusu vardı. Ama ya kadınlar? Bir kadın bakış açısıyla, bu topraklarda var olmanın, bu isimle kimlik bulmanın farklı bir boyutu olabilir. Diyarbakır’ın ismi, belki de bir kadının gözünde daha derin bir anlam taşır: Burası bir hayatta kalma mücadelesinin adıdır, bir dayanışma ve direncin simgesidir.
Kadınlar için şehir ismi, daha çok sosyo-kültürel bir bağlamda şekillenebilir. “Diyar-ı Bekir” sadece fetihten ibaret bir söylem olamaz. Bu topraklarda binlerce yıllık bir medeniyetin izleri var, kadınların mücadele tarihinin izleri var. Kadınlar, sadece bu topraklarda yaşamış değil, bu toprakların ruhunu şekillendirmiştir. Peki, Diyarbakır ismi sadece bir egemenliğin simgesi midir? Yoksa aslında tarihsel bir sürecin, binlerce kadının mücadelesinin adıdır?
Diyarbakır’ın isminin kökenleri üzerine yapılan tartışmalar, hala günümüzde bir çok toplumsal gerilimi de beraberinde getiriyor. Diyarbakır, sadece bir şehir ismi değil; aynı zamanda geçmişin ve bugünün siyasi, kültürel ve sosyal yapılarının bir yansımasıdır. Bu ismin kim tarafından konduğu sorusu aslında bu şehrin kimliğini sorgulayan çok daha derin bir meseleye işaret eder: Bir halkın, tarihsel bir süreci ve egemenlik anlayışını ne kadar sahiplenebileceği. Bugün, bu şehirde yaşayan insanlar, bu ismin ne kadarına sahip çıkabiliyor? Ya da daha doğru bir ifadeyle, Diyarbakır ismi gerçekten halkın kimliğini yansıtıyor mu, yoksa dışarıdan, egemen bir güç tarafından dayatılan bir ad mıdır?
Ve son olarak, şunu sormak gerek: Diyarbakır’ın adı değişmeli mi? Eğer evet, kimler bu değişikliğe karar vermeli? Kimler bu toprakların ismini, kimliğini belirlemeli? Gerçekten de bu ismin arkasındaki tarihi sorumluluğu ve kimlik inşasını ne kadar sahipleniyoruz?
Her şeyden önce, Diyarbakır ismi bize sadece bir coğrafyanın adı değil, aynı zamanda bu coğrafyada yaşayan insanların tarihsel ve kültürel mücadelesinin bir simgesi olarak kalacaktır.